Bir mekanik saat ve sanat dahisi JAQUET DROZ

Sinema tarihine, saatlere bir güzelleme olan ve Oscar almasına hiç şaşırmadığımız 'Hugo Cabret' filmini izleyenler hatırlayacaktır. başrolünde, sinemanın bugünkü haline gelmesindeki olan yönetmen George Méliès ve yazı yazabilen bir hareketli robot) yer alır. Ünlü bir saat tamircisi olan Bay Cabret (Jude Law), bir tavanarasında, terk edilmiş halde bulduğu otomatı onarmak ve öykümüz böylece başlar. Saatlere ilgi duymadan evvel de, saatlerle ilgili öyküleri, lmleri seven, saat tamircilerine büyülenerek bakan benim sevmemem düşünülemezdi.

Filmde 1738'de kurduğu Jaquet en eski saat üreticilerinden biri sayılan ve mekanik sanatın Pierre- Jaquet Droz'dan esinlenildiğini öğrendiğimde ise, taşlar Saatlere ilgisini küçük yaşlarında fark eden 1721 doğumlu Pierre-Jaquet Droz, daha 17 yaşında, bugün İsviçre'de saatçiliğin kalbi sayılan La Chaux- de-Fonds'da bir saat atölyesi kurmuştu.
Bir yanda üniversitede felsefe eğitimi alan Droz, bir yandan da cep saatleri ve masa saatlerini mineleme sanatının en güzel örnekleriyle işliyor, sanat eseri sayılabilecek saat tasarımları ortaya çıkarıyordu. Asıl başarısı yine de saatleri ince ince işlemesi değil, aynı zamanda bir mucit olmasıydı. İlk otomatik saati, hatta ilk oval kasayı üreten Droz, insanların sihirbaz olarak gördüğü bir isimdi. Bu sebeple ünü daha genç yaşlarda çevresini aştı. Çünkü şimdi kanıksadığımız; dans eden suların, hareket edebilen kurmalı oyuncakların düşünülemediği bir çağda, ilk kurmalı ve hareket eden otomatları yapmıştı.

1900'lerin başında çekilmiş ilk filmlerden birinde, beyazperdede karşıdan gelen treni gören izleyicilerin çığlık atıp kaçtığı düşünülürse, bir asır evvel Droz'un otomatlarına nasıl yaklaşıldığı daha iyi ortaya çıkar.
Droz, giysisini çıkardığınızda bir saat mekanizmasından daha az karmaşık bir yapı görmeyeceğiniz otomatlarını çantasına atıp seyahatin çok da kolay olmadığı o zamanlarda pek çok ülkeye seyahat etti, kralların karşısına çıktı. İlk huzuruna çıktığı kişi, İspanya Kralı VI. Ferdinand'dı. Kral, onun elindeki tüm saatleri ve otomatları satın aldı ve hatta onu ödüllendirdi.
Daha ilk saat fabrikası bile kurulmamışken, o üçüncü saat atölyesini açmış ve saatçilikte çok ileri bir noktaya varmıştı. Karısını ve kızını kaybettikten sonra atölyesine kapandı. Herkes onun artık üretim yapamayacağını düşünürken hareketli robotlarıyla, modern bilgisayarın da atası sayılacak şekilde, o zamanlar yapılması hayal bile edilemeyecek otomatlar üretti.
Adını tarihe büyük Vaucanson'la birlikte yazdırdı. Bugün artık onun adını taşıyan müzede yer alan ve 18. yüzyılın en güzel otomatlarının birisi olan 'Yazar', yüzlerce parçadan meydana geliyordu ve kalemini hokkaya batırıp 40 karaktere yakın yazı yazabiliyordu.
'Hugo' fi lminde de gönderme yapılan 'Ressam', dört farklı resim çizebiliyor, 'Müzisyen' ise aynı zamanda bir besteci olan Droz'un özel çalışmalarıyla beş farklı şarkı çalabiliyor hale getirilmişti. Jaquet Droz'un otomatları, o zamanlar sarayların en büyük eğlenceleri otomatlar olduğu için İngiltere'den Osmanlı'ya, Çin'den İspanya'ya kadar dünyanın pek çok sarayına girdi.
Droz, hareketli mekanizmayı saatlerde de kullanmaya başlamıştı. Kafesin içinde yer alan ve şarkı söyleyen kuş otomatını, şarkı söyleyen kuş mekanizmalı masa saatine dönüştürdü. Droz'un bu meşhur kafesli saatleri, Topkapı Sarayı Saat Müzesi'nde de bulunuyor.
70 yıl yaşamış İsviçreli mucidin kurduğu marka, onun anısını taşımaya devam ediyor.

2000'li yılların başında mali bir sıkıntıya girse de Swatch Group'un satın almasıyla yine eski heybetine ulaştı.Bu yıl, 277. yılını kutlayan Jaquet Droz, 18. yüzyıl tasarım anlayışıyla ve zanaatkârlarla birlikte, sanat eseri sayılabilecek saatler üretmekten vazgeçmiyor.Marka, 2012 yılından sonra ürettiği 'Sihirbaz Charlie' otomatı ve hareketli kuşların eklendiği göz alıcı saatleriyle mekanik sanatın dâhisini bir kez daha yâd ediyor ve geleneklerine tutunuyor. Özellikle kuşların göç mevsimine girdiği bu aylarda akla bu saatlerin gelmemesi düşünülemezdi. Bu sebeple, bu ayki saat sayfalarımızı mekanik kuşları hareketlendirerek saat bilimine taşıyan Droz'a ve onun anısıyla yüksek saatçiliğin bugün geldiği noktayı çok iyi birleştirebilen saatlere ayırmak istedim. Marka için kuşların önemi büyük.
Birçok serisindeki saatlerinde bu yüzden kuş motifi bulunuyor. Jaquet Droz'un 'Petite Heure Minute Relief Seasons', 'Petite Heure Minute Blue Bird' gibi kuş motifl erinin olduğu saatleri de varsa da, alametifarikası sayılabilecek iki benzersiz modeli 'The Charming Bird' ve 'The Bird Repeater'. Markanın 275. yılında ürettiği 'The Charming Bird' modeli, saatte 21 bin 600 titreşime, 40 saate varan güç rezervine, 47mm beyaz altın kasaya ve transparan bir kadrana sahip. Droz markasının yöneticilerinin gururla tanıttığı modelde, fanusun içindeki kuş, saat mekanizmasını hareket ettiren düğmeye bastığınızda dönüyor, kanat çırpıyor ve hatta tarihte ilk kez bir kol saatinde, ötüyor.

Yalnızca 28 adet üretilen bu modelde (Markanın sınırlı üretim saatleri her zaman 8, 28 ya da 88 adet üretiliyor.) kuş, minyatür tekniğiyle yapılmış; kadran tasarımı, kasası, hammaddesi ve komplikasyonlarıyla markanın önem verdiği sekiz kural, saat üzerinde uygulanmış.
Yine markanın geçen yıl sadece sekiz adet ürettiği, manuel kurmalı, 48 saat güç rezervine sahip, kasası 18 ayar pembe altından üretilmiş 'The Bird Repeater' adlı modelinde, yavrusuna yiyecek veren bir anne kuş, hareket eden kanatlarıyla görülüyor. Kadranda resim sanatının derinlik özelliğinden faydalanmış bir manzara resmi bulunuyor. Üç boyutlu bir görünüme sahip olan saatin arkasında ise sınırlı üretim saatin numarası yazılı. Kuşun bir saat mekanizmasında hareket edebiliyor olması bir yana, tek tek saç kılı kadar ince fırçalarla elde boyanıyor ve Grand Feu mineleme tekniğiyle işleniyor.
'The Bird Repeater' sadece gözler için değil, kulaklar için de, dakika tekrarlayıcısı ile müzikli bir zaman makinesi. Görünen o ki, Jaquet Droz sanatla yüksek saatçiliğin sınırlarını aşmak için çalışmaya devam edecek.
Bu saatlerin ise birkaç yüzyıl sonra, bizim de şimdi daha önceki yüzyıllara ait saatleri yazmamız gibi, saatseverler tarafından özel olarak ele alınacağına ve yine yazılacağına eminim.
YAZI ÖZGE DİNÇ