Küllerinden doğan başkent: Berlin

Yazı Türkan DOĞAN

Berlin; yaratıcılığın, sanatın ve özgün ir atmosferin bir kenti nasıl başkalaştırabileceğinin en güzel örneği. Üstelik daima canlı ve hayat dolu.

Avrupa'nın en dramatik kentlerinden biri olan Berlin, dört koca yüzyıl boyunca yarış içerisinde olduğu Paris'in görkemine eriştikten sonra Prusya İmparatorluğu'nun yıkık başkentine dönüştü. Yüzyılların mirası artık koca bir enkazdı. Ancak Birinci Dünya Savaşı'nın bitişinden Hitler'in iktidara gelişine kadar süren; Alman demokrasi deneyiminin adı olarak tarihe geçen Weimar Cumhuriyeti, Berlin'i tekrar karşı konulmaz bir başkent yaptı.

Altes Müzesi

Berlin, kısa bir süreliğine de olsa artık sanat ve kültürle anılan; çehresi değişen bir başkent haline gelmişti. O günlerde, Berlin'e gelen baharın bu kadar kısa süreceği ise tahmin edilemedi. Alman tarihinde açılan bu yeni sayfayı bir tiran kapatacak; tarihin gördüğü en büyük yıkım ise Berlin'i önce bir harabeye sonra da Doğu ve Batı olarak ikiye bölecekti. Ancak Berlin, her defasında yaptığı gibi, geçmişin yükünü taşırken geleceği kucaklamadaki azmiyle küllerinden doğmayı bir kez daha başarabilecekti.

Berlin Katedrali

Berlin Duvarı'nın yıkılmasının ardından 28 yıl geçti. Kent artık, tek vücut. Berlin, geçen yılların ardından tekrar rüştünü ispatladı. Ve kültürle, sanatla, yeni kent deneyimleriyle öne çıkan; Avrupa'nın trendlerini belirleyen, yeni nesil başkentlerden biri haline geldi.

Bu kenti tek bir kelimeyle anlatacak olsam, yıkım ya da enkazı değil de değişimi seçerdim. Kentin 20. yüzyılın ağır yıkımlarıyla dolu olan tarihi, savaşlarla köksüzleştirilse de Berlin, her defasında değişerek hayatta kalabilmeyi başarabilmiş.

Berlin, kendisi değişirken dünyanın da kaderini değiştiren isimleriyle de ünlü. Kast ettiğim tarihin en büyük tiranı Hitler değil. Einstein, Karl Marx ya da David Bowie… Bu bereketli topraklar ruhuyla alanının en önemli isimlerine esin kaynağı olmuş.

Berlin, ruhuyla sizi saran bir kent. Bu topraklarda içinize işleyen bir şeyler var. Belki, yüzyıllar boyunca yarıştığı Paris gibi turistik bir kalp çarpıntısı değil ama çok daha gerçek ve yaşam dolu. Müzeler, galeriler, herkesin kendini özgürce ifade ettiği bir ortam, yaratıcılık, gençliğin enerjisi ve sürekli dönüşen bir kent… Peki, ama Berlin'i dönüştüren gücün kaynağı ne? Çalışkan, sistematik, kurallara uyan ve gıptayla bakılan verimliliği mi? Sokaklarını adımladıkça geçmişle hesaplaşmanın kentin tekrar sağlıklı bir zemin üzerinde yükselmesini sağladığını düşünüyorsunuz.

Konzerthaus Berlin

Buna 'alt kültürler'in kendini ifade edebilme özgürlüğü veya dönüştürülen yeni bölgelerin kent kültürünü zenginleştirmesi de dâhil. Berlin, güçlü bir kültür politikasının kentleri nasıl başkalaştırabileceğini en iyi anlatan merkezlerden. Şayet Berlin'e ayak basarsanız sizi 150'den fazla tiyatro ve sahne, üç farklı opera binası, 175'ten fazla müze ve koleksiyon, yaklaşık 300 galeri, 250 kütüphane ile 130 sinema karşılayacak. Tüm bunlar, sizi de ele geçirecek, sokaklardaki özgür ruhun kaynağı.

Kenti keşfetmeye tarihi merkez Mitte'den başlayabilirsiniz. Bu güzergâh turist kalabalıklarından da anlayacağınız gibi ünlü Brandenburg Kapısı'nı içine alıyor. Güçlü Brandenburg Kapısı, bir zamanlar Doğu ve Batı olarak ikiye bölünen kentin kullanımına kapalıydı. Duvarlar yıkılıp tekrar birleşildiğinde ise kapı tekrar açıldı ve birleşik Almanya'nın da sembolü haline geldi. Brandenburg Kapısı'nın tarihi 1791 yılına uzanıyor. Kapı, Noeklasik mimari tarzının da en güzel örneklerinden biri.

Sütunlarının yüksekliği kadar üzerindeki taş süslemelerle de ikonik. Ve bir not: Brandenburg Kapısı'nın tepesine eklenen 'Quadriga' tarzındaki, dört atın çektiği; elinde Almanya'nın ve Hıristiyanlığın sembolleri olan kartal ve haç simgelerini taşıyan tanrıça, 200 yıl önce de en az bugünkü kadar göz alıcıydı. Napolyon, 1806'da kazandığı zaferle Berlin'in tüm güzel eserlerini yağmalarken bu güzel Quadriga'yı da es geçmemiş. Ve yerinden söktürerek beraberinde Paris'e götürmüş. Ancak sekiz yıl sonra Prusya, Napolyon'u alt edince heykel tekrar eski yerine taşınmış. Ve heykeldeki zeytin dalı demir bir haçla değiştirilmiş. Bu, kentin kısa süreliğine de olsa kaybettiği gücünü tekrar kazandığının da kanıtı olmuş.

Berlin Duvarı

Brandenburg Kapısı'ndan sonra yolunuzun üzerindeki Yahudi Soykırım Anıtı'na yönelebilir ve Almanların tarihleriyle hesaplaşmasının ve bu hesaplaşmanın görsel biçimine tanıklık edebilirsiniz.

Brandenburg Kapısı

Bölgenin bir diğer önemli yapısı ise cam kubbesiyle ünlü ve ziyarete açık olan Reichstag binası. Alman İmparatorluğu'nun ilk parlamentosu olan Reichstag için inşa edilen yapı, 1933 yılında çıkan yangından sonra kullanılmamaya başlanmış. Almanya'nın tekrar birleşmesine kadar yıkıntılar içinde kalan yapı, 1999 yılında ünlü mimar Norman Foster tarafından yenilenmiş ve modern Alman Parlamentosu Bundestag'ın toplanma yeri olmuş. Orijinal tasarımına gönderme yapılarak çatısına eklenen cam kubbe, 360 derecelik Berlin manzarasına sahip. Bu kubbe aynı zamanda parlamentonun halkından hiçbir şeyi saklamaması gerektiğinin de simgesi.

Gelelim Berlin'in bir diğer ikonik yapısı Berlin Katedrali'ne... Muhteşem katedrali seyre daldığım dakikalar, bu dünyadan gelip geçtiğim için şanslı olduğumu hissettiğim anlardan. Bütün heybetiyle çevresini kucaklayan yapı, içinden nehirler geçen güzel ve düzenli Berlin manzarasını bu kadar görkemli yapan bileşenlerden. Berlin, bir zamanlar iki dünya arasındaydı. Eski Doğu Almanya'nın merkezi ve Berlin Katedrali'ne beş dakikalık mesafede olan Alexanderplatz Meydanı (Alex), bugün tüm kentin toplu taşımasının ana hareket merkezi olduğu için Berlinlilerin temel geçiş güzergâhı. Alexanderplatz oldukça kalabalık bir merkez.

Doğu Bloğu'nun Berlin'deki merkezi, bugün yerini alışveriş ve iş merkezlerine, telaşlı kalabalıklara ve ünlü fast-food zincirleriyle dönercilere bırakmış. Bölgenin ünlü yapısı ise; Berlin'i 360 derece görebilme fırsatını kaçırmamak için benim de ziyaret ettiğim Televizyon Kulesi. Batı Almanya'ya meydan okuması için yapılan, göğü delen bu yapı, görülmeye değer. Bu kuleden tepeden görme fırsatı yakalayacağınız Berlin dümdüz, içinden nehirler geçen, köprüleriyle kendinizi güzel bir manzaranın içerisinde hissedebileceğiniz, melankolik bir kent. Bu çarpıcı manzarada, Spree ve Havel nehirlerinin kenti bir tabloya çevirircesine ikiye böldüğünü görüyorsunuz. Bu manzarayla değerli bir mücevher gibi korunan, kıymeti bilinen bir kentin nasıl olabileceği sorunuza da yanıt bulabilirsiniz.

Berlin, hüzünlü bir kent. Bunun için çok fazla sebebi var. Kent sanki 100 yıllık bir medeniyetin ürünü. Arasanız da geçmiş artık orada bir yerlerde değil; kayıp… Ve bölünen Berlin… Onca savaştan sonra 1961 yılında iki ayrı dünyanın tezahürü olarak bölünmüştü Berlin. 1989 yılının soğuk bir kasım gününde, bizler henüz küçük bir çocukken, televizyonlar aracılığıyla o duvarlara indirilen baltalara tanıklık ettik. Berlin Duvarı'nın günümüze ulaşan en uzun kalıntısı 1,3kilometrelik 'East Side Gallery'.

Bugün turistik bir rotaya dönüşse de, bu duvarların dibinde pek çok trajedi yaşanmış. Duvar kalıntılarında bugün 118 sanatçının 101 farklı eseri var. Hatta beş, altı avro ödeyerek duvardan arta kalan küçük bir parçayı yanınızda, evinize götürebiliyorsunuz. Sanki o duvarların ardında onca acı hiç yaşanmamış… Duvarın ünlü geçiş noktası ise Checkpoint Charlie (Çarli Kontrol Noktası). Bu nokta, bir zamanlar Batı Berlin'i kontrol eden ülkelerden biri olan Amerikan hâkimiyetinin kontrol merkeziymiş.

Ne yenir?

Berlin'in kültürel çeşitliliği, yemeiçme seçeneklerine de yansımış. Vietnam, Çin, Kore, İtalyan, Türk ya da Meksika mutfağı… Berlin, ne ararsanız bulabileceğiniz kozmopolit bir merkez. Patatesli köfte 'Königsberger Klopse', baharatlı sosis 'Currywurst', hot dog 'Frankfurter' ile şinitzel ve ekşi kremayla yapılan çeşit çeşit et yemeği ve patatesin her türlüsü, Berlin mutfağının demirbaşı olarak kabul ediliyor. Tatlı çörek 'Pfannkuchen' ve Alman usulü pankek 'Eierkuchen', kahve yanında tadabilecekleriniz arasında. Kebap ve döner restoranı bulmaktan yana herhangi bir sıkıntı yaşamayacağınızı da şimdiden söyleyelim. Berlin'in bir diğer alameti farikası ise biraları ve üçüncü dalga kahvecileri.

Berlin, bambaşka bir kent deneyimi... Yaratıcılığın, sanatın ve özgün bir atmosferin bir kenti nasıl başkalaştırabileceğinin de güzel bir örneği. Üstelik tüm bunlar dünyanın en disiplinli halkının topraklarında cereyan ediyor. Hâlâ gitmediyseniz bir an önce görmenizde fayda var.

Madame De Stael'den 'Almanya Üzerine"

Madame de Staël adıyla tanınan Anne Louise Germaine Staël- Holstein (1766-1817), Fransız Devrimi döneminde sürgün edilen yazarlar arasındaydı. Staël'in sürgün dönemlerinde seyahat ettiği ülkelerden biri de Almanya'ydı. Alman kültürüne dair görüşlerini Almanya Üzerine isimli eserde toplayan yazarın kitabı, geçtiğimiz günlerde İş Kültür Yayınları tarafından Türkçeye kazandırıldı. Yazarın 19. yüzyıl Berlin'i hakkında yazdığı pasaja kulak veriyoruz.

"Berlin büyük bir şehirdir. Şehrin kusursuz düzlükteki caddeleri pek geniş, evleri güzeldir. Berlin bir bütün olarak pek düzenlidir. Fakat bu şehrin yeni baştan kurulması üzerinden çok zaman geçmediği için, burada geçmiş günleri hatırlatan hiçbir şey görülmez. Modern yapılar arasında hiç Gotik anıt yoktur. Yeniden şekillendirilmiş olan bu şehir, hiçbir surette eskinin baskısı altında değildir. Gerek binaların gerek resmi kurumların, yıkıntıların arasında sıkışıp kalmamasından daha iyi ne olabilir diye sorulabilir. ABD'de yeni şehirleri ve yeni yasaları beğenebilirim. Orada doğa ve özgürlük ruha, hatıralara ihtiyaç kalmayacak kadar nüfuz eder. Fakat bizim yaşlı kıtamızda geçmişe ihtiyaç vardır. Berlin, bu tepeden tırnağa yepyeni şehir, ne kadar güzel olursa olsun, yeterince ciddi bir izlenim bırakmamaktadır. Berlin'de ne ülke tarihinin ne de sakinlerinin karakterine dair herhangi bir ize rastlanır. Yeni inşa edilen muhteşem binalar ancak eğlence ile sanayiye elverişli gibi görünür. Berlin'in en güzel sarayları tuğladandır; zafer taklarında kesme taşa rastlamak hemen hemen imkânsızdır. Prusya'nın başkenti, Prusya'nın kendisine benzer. Burada yapılar da kurumlar da bir insan ömrüyle yaşıttır, fazla değil, zira bunların yaratıcısı tek bir adamdır."

Nerede yenir?

FIVE ELEPHANT
Berlin'in ünlü üçüncü dalga kahvecilerinden biri olan mekân, yeni nesil gençliğin buluşma noktalarından. (Reichenberger Strasse 101)

DAHEIM
Mönüsü ağırlıkla et yemeklerinden oluşan mekân, gerçek bir Alman restoranı. Daheim, geleneksel Alman yemekleri konusunda oldukça başarılı. (Neumannstraße 136)

AUGUSTINER AM GENDARMENMARKT
Bavyera mutfağının tatlarını sunan Augustiner'e hem güzel bir akşam yemeği için hem de farklı biralar tatmak için gidebilirsiniz. (Charlottenstraße 55)

Unutmayın!

Mevsim ne olursa olsun Berlin, güneşe aldanılmaması gerekilen Avrupa kentlerinden. Güneşle başladığınız bir gün, önce serin, sonra da buz kesen bir soğukla devam edebiliyor. Berlin seyahatiniz için sizi üşütmeyecek kıyafetleri yanınıza almanızda fayda var.

Berlin'de toplu taşımada bilet kontrolü yapılmıyor. Ancak bilet almayan bir yolcu, 60 avroluk bir ceza ödemek durumunda kalabiliyor. Özellikle müze gezmek istiyorsanız ve bir Berlin uzmanı değilseniz 'Berlin Pass' alabilirsiniz.

Hepimiz kurdan dolayı tedirginiz ama yine de küçük bir teselli: Berlin, alternatif konaklama mekânları ve yeme-içme seçenekleriyle örneğin Londra, Paris ya da Viyana'dan daha ucuz bir kent.

Olası bir kaybolma durumunda en yakınınızdaki büfenin içine girin ve Türkçe konuşmaya başlayın. Taksiciler de dâhil olmak üzere Berlin'de hatırı sayılır bir Türk esnaf yoğunluğu söz konusu.

5 Farklı rota ile alternatif Berlin turu

KREUZBERG
Türk nüfusunun yoğunluğu nedeniyle pek çokları tarafından Berlin'deki İstanbul olarak adlandırılan canlı ve renkli Kreuzberg, bir zamanlar Berlin Duvarı'nın her iki yakasını kuşatan, yüzüstü bırakılmış bir semtti. Türk işçilerinin ve diğer göçmenlerin yerleşmesiyle kültürel çeşitlilikten beslenen bir merkez haline gelen Kreuzberg, artık grafitilerle, sanatla, trendlerle anılan ve kentin değişimden beslenen en bohem merkezi.

NEUKÖLLN
Kreuzberg kadar hızlı değişmese de Neukölln de soylulaştırılan ve çehresi değişen merkezlerden. Yani hipster'lar, Neukölln'ü de çok seviyor. Göçmen nüfusu Kreuzberg kadar fazla ve yeme içme seçenekleri ile gece hayatı da bir o kadar canlı.

FRIEDRICHSHAIN
Berlin 'alt kültür'ünün bir diğer popüler durağı olan Friedrichshain, eski Doğu Almanya'nın yüksek profilli bölgelerindendi. Bugün ise gece kulüpleri ve barlarıyla ünlü. Olur da yolunuzu Friedrichshain'a düşürürseniz günlerden Pazar olmasına dikkat edin. Çünkü Pazar günleri semtin ünlü bitpazarı, sokakları renklendiriyor ve kafeler de kalabalıklaşıyor.

MAUERPARK
Berlin, yemyeşil bir kent. Mauerpark da bu yeşil kentin vahalarından biri. Kent yorgunları ve gençler, özellikle Pazar günleri bu bölgeye çimlerde uzanmak ya da bisiklete binmek için geliyor. Berlin'in ünlü bitpazarlarından biri de bu noktada açılıyor. Bölge, bitpazarı kadar Berlin soğuğunun elverdiği havalarda yapılan karaoke şovuyla da ünlü.

CHARLOTTENBURG
Charlottenburg, bir zamanlar Berlin aristokrasisinin merkezlerindendi. Ünlü Charlottenburg Sarayı ise yüzyıllar boyunca imparatorları ağırlayan, yazlık bir saray olarak bölgeye ismini verdi. Berlin'deki barok tarzın başyapıtı olan saray, bugün de göz kamaştırıcı. Saraydaki porselen koleksiyonu ve 18. yüzyılın en önemli Fransız ressamlarının eserleri göz alıcı.

Görmeden dönmeyin!

BERLİN KATEDRALİ
Müzeler Adası'nın bir ucundaki görkemli Berlin Katedrali, kuşkusuz kentin en tarihi yapılarından. Berlin'in en büyük ve ön önemli Protestan kilisesi konumundaki ketadralin tarihi 1465 yılına uzanıyor. Yüzyıllar içerisinde yıkılan, yeniden inşa edilen ve çeşitli zamanlarda yenilenen Berlin Katedrali, Rönesans döneminin en güzel barok yapıları arasında.

Görmeden dönmeyin!

MÜZELER ADASI
Almanların arkeolojiye verdiği değeri Müzeler Adası'nda görmek mümkün. Her ne kadar, göreceğiniz bazı eserlerin kendi topraklarından sökülüp bu topraklara taşınması canınızı sıksa da… Müzeler Adası'nda birkaç gün geçirmek, insanlık tarihi boyunca yapılacak bir yolculuk aynı zamanda. Berlin'in değerli bir hazinesi olan Müzeler Adası, dünya medeniyetlerinin 6 bin yılının en değerli arkeolojik kalıntılarını, eserlerini ve heykellerini barındırıyor. 1830 ila 1930 yılları arasında Altes Müzesi, Neues Müzesi, Alte Ulusal Galerisi, Bergama Müzesi ve Bode Müzesi'nden oluşan beş müzelik bir komplekse dönüşen Müzeler Adası'nda antik dünyanın hazinelerinden 19. yüzyıl Avrupa sanatına uzanan uzun bir yolculuğa çıkabilirsiniz.