Saatler ve Otomobiller: 100 yılın kısa tarihi (1930-1939)

Yazı Mehmet ÇELİK Tasarımcılar 1930'larda hemen her alanda nesneleri temel şekillere ve geometrik detaylara indirgemeye başladı. Giyimde kuşamda ise sadelik ön plandaydı. Bu dönemde kadınların etek boyları uzadı ve vücut hatlarını ön plana çıkaran kesimler tercih edilmeye başlandı. Sırt dekoltesi, straplez kesim elbiseler, jartiyer çoraplar ile daha dişi görünmek popülerlik kazandı. Muhteşem bir saat olan Jaeger- LeCoultre Reverso (1931), tasarım anlayışı, geometrik detayları ve kullandığı materyalle bu dönemin ve 20'lerde ortaya çıkıp 30'larda da etkisini sürdüren Art Deco akımının bir ürünüydü; ancak asıl değeri daha sonraki yıllarda anlaşıldı. Patek Philippe'in Calatrava modeli ise 1932'de duyurulduğunda büyük bir ilgi ve hayranlıkla karşılandı, öyle ki saatten etkilenmeyen kalmadı (O yüzden bu saatin birçok benzeri üretilmiştir.). Calatrava soyludur, şıktır, gururludur, karizmatiktir, çekicidir, göz alıcıdır, kalitelidir; detaylarda büyük bir emekle birlikte müthiş bir sadelik vardır ve daha dün üretilmiş gibi yeni bir saattir. İlk Panerai modeli olan Radiomir de 1938'de askeri ve siyasal gerilimlerin doruk noktasında ortaya çıktı. Radiomir, İtalyan deniz kuvvetleri için askeri amaçlarla, suya dayanıklı, hassas, karanlık sularda bile rahatlıkla okunabilecek bir saat olarak üretildi. Radiomir'in mekanizması ve kasası o yıllarda Rolex tarafından üretilmekteydi. Radiomir sadece sualtında rahat okunabilen ilk saat olmakla kalmıyordu, 47mm çapındaki yastık şeklindeki kasası ve tel boynuzlarıyla o güne kadar görülmemiş özgün bir tasarıma da sahipti. Saate ismini veren ve çinko sülfür, radyum ve mezotoryum alaşımından oluşan radyum, radyoaktif bir malzemeydi ve insan sağlığına etkileri henüz bilinmiyordu; bu fosforlu madde uçaklarda ve denizaltılarda kullanılıyordu. Daha sonra radyum yerine trityum kullanıldı, ancak modelin adı değiştirilmedi. İlk Radiomir modellerinde (1936'daki prototip California kadran dahil) marka adı bile yazmıyordu. Radiomir, askeri amaçlarla üretilen saatler arasında öncü bir modeldir. 1939'da ortaya çıkan IWC Portugieser modeli ise 1930'ların sonunu temsil eden ikonik bir saattir. İki Portekizli tüccarın İsviçre'ye, Schaffhausen'a gelip deniz yolculuklarında kullanılmak üzere kolda taşınabilir, su geçirmez ve denizcilik şartlarına uygun bir kronometre talep etmeleri sayesinde kült mertebesine ulaşan saat ortaya çıktı. O tarihlere kadar George Harrison'ın icadı deniz kronometreleri kutularda ve büyük boyutlarda üretilebiliyordu. Ancak Portugieser'i önemli kılan, iki dünya arasında bağlantı kurabilmiş ilk saat olmasından ileri gelir. Eskiyle yeni arasında, denizle kara arasında, insanla acımasız tabiat arasında, cep saatleriyle kol saatleri arasında, güçle zarafet, fırtınayla sessizlik arasında, kuşkuya, karmaşaya izin vermeyen, şık, kendine güvenen, zorlu şartlara hazır bir bağlantı. 1930'larda ekonomik sıkıntılar varsa da bilim, teknik ve sanat muazzam bir ilerleme yaşamıştı. Ama çıkan İspanya İç Savaşı'nda sadece insanlar değil fikirler de çatıştı; siyasi ve toplumsal gerilimin maddi ve manevi sonuçları ise çok ağır olacaktı. Yüzyılın başından itibaren sürüklenen insanlık için 1 Eylül 1939 tarihi sonun başlangıcı oldu denilebilir.