280. yıl | Jaquet Droz

Yazı Mehmet ÇELİK

Dünyanın en eski saat üreticilerinden biri sayılan Jaquet Droz bu yıl 280. yaşını kutluyor.

Jaquet Droz markasının 1738'e uzanan tarihi, mekanik sanatın dâhisi olan bir insanın, Pierre Jaquet- Droz'nun hayatına bağlıdır. Pierre Jaquet-Droz, 1721'de İsviçre'de, o tarihlerde küçük bir köy olan La Chaux-de-Fonds'da La Farme de S'ur Le Pont adlı bir çiftlikte doğdu. Çocukluğundan itibaren Brandt-di-Grieurin, Sandoz ve Robert ailelerinden oluşan akrabalarının gözetimi altında saat yapımında çalıştı. Pierre Jaquet-Droz ilk gençliğinde dahi el becerisi, üstün zekâsı ve titiz tabiatıyla kendine yakın bulduğu karmaşık mekanik araçlara büyük ilgi duyuyordu.

Kendisine ait ilk atölyesini daha 17 yaşında açan Pierre Jaquet-Droz, 1738'den 1747'ye kadar neredeyse bütün vaktini saat yapımına adadı. Uzman olduğu konu "büyükbaba saati" denilen karmaşık mekanizmalara sahip uzun sarkaçlı saatlerdi. Ustalığı kadar mekanik prensipleri mantıklı bir şekilde uygulaması ve mekanizmalarına otomat ve müzik ekleyebilmesiyle de yeniliklere meraklı varlıklı ve zorlu müşterilerin dikkatini kendi üzerine çekmiş oldu.

Bir yandan üniversitede felsefe eğitimi alan Pierre Jaquet-Droz, bir yandan da cep saatleri ve masa saatlerini mineleme sanatının en güzel örnekleriyle işliyor, sanat eseri sayılabilecek saatler ortaya çıkarıyordu. Asıl başarısı ise aynı zamanda bir mucit olmasıydı.

Pierre Jaquet-Droz, 1750'de Marianne Sandoz ile evlendi. 1751'de kızı Julie ve 1752'de oğlu Henry- Louis'nin doğumundan kısa bir süre sonra 1755'te eşini ve ardından kızını kaybetti. Çok üzülen büyük usta bir daha evlenmedi ve kendisini bütünüyle saat yapımına adadı. Daha ilk saat fabrikası bile kurulmamışken o üçüncü saat atölyesini açmış ve saatçilikte çok ileri bir noktaya varmıştı.

Günümüze kadar ulaşamasa da eldeki kayıtlara göre 1790'da üretildiği bilinen ilk kol saatlerinden birini, ilk oval kasayı, mekanik olarak öten ilk kuş otomatını üreten Pierre Jaquet-Droz, insanların sihirbaz olarak gördüğü bir isimdi.

Bir gün, hayatının olağan akışını değiştiren ve uluslararası kariyerine yön veren bir görüşmede kendisine ürünlerini tanıtması konusunda öğüt verecek ve özellikle İspanya'da kendisini saraya tanıtacak olan Neuchâtel Prensliği Valisi Marischal Lordu George Keith ile tanıştı. Pierre Jaquet-Droz bu desteğin ardından, ürettiği altı saati İspanya'ya taşımak için 1758'de kayınpederi ve işe aldığı Jacques Gevril isimli yardımcısı ile atlı bir araba tasarladı. Yola çıktıktan 49 gün sonra Madrid'de Don Jacinto Jovert isimli İspanyol bir asilzade tarafından karşılandılar. Birkaç ay bekleyişin ardından Pierre Jaquet-Droz saatlerini İspanya Kralı VI. Ferdinand'a sundu. Yaptığı gösteri tam anlamıyla bir zaferdi, kral ve saraylılar elle müdahale gerektirmeden çalışan bir saat görünce şaşkına dönmüştü. Birkaç gün sonra, İspanya'ya getirdikleri tüm saatlerin karşılığı olarak 2.000 altın aldılar. Saatler Madrid ve Villaviciosa'daki saraya ait malikâneler için alınmıştı.

Jaquet Droz Charming Bird ile 2015'te Grand Prix d'Horlogerie'de "sıra dışı bir mekanik yenilik getirdiği" için ödül aldı.

İspanya'dan getirdiği altınların büyük bir bölümü Pierre Jaquet-Droz'nun 1759'da La Chauxde- Fonds'a döndükten sonra özel olarak saatler ve kaderindeki ünü gerçekleştirecek olan otomat yapımı üzerine yoğunlaşabilmesine imkân sağladı. Pierre Jaquet-Droz, yardımcılarıyla birlikte işe koyuldu. En önemli yardımcıları, oğlu Henry- Louis ile annesi öldüğü için evladı olarak gördüğü komşularının zeki ve yetenekli oğlu Jean-Frédéric Leschot'ydu.

Pierre Jaquet-Droz ve Jean-Frédéric Leschot, 1773'ten itibaren gittikçe artan karmaşık yapıdaki, yeni yeteneklerle donatılmış otomatları mükemmelleştirdi ve pazarladı. Çalışmaları üç insansı otomat ile neticelendi: Yazar, Tasarımcı ve Müzisyen. Bu otomatlar 1774'te La Chaux-de Fonds'da tanıtıldı. Bugün artık müzelerde yer alan 18. yüzyılın en güzel otomatlarının birisi olan "Yazar", yaklaşık 6 bin parçadan oluşuyor ve kalemini hokkaya batırıp değiştirilebilir, yani yeniden programlanabilir 40 karaktere yakın yazı yazabiliyordu. "Hugo" filminde de gönderme yapılan "Ressam", dört farklı resim çizebiliyor, "Müzisyen" ise aynı zamanda bir besteci olan Pierre Jaquet-Droz'nun özel çalışmalarıyla beş farklı şarkı çalabiliyor hale getirilmişti.

Dünyanın dört bir yanındaki uzmanların takdirini kazanan bu üç şaheser, Pierre Jaquet-Droz'nun itibarını ve iş başarısını pekiştirdi. Otomatlar, La Chaux-de-Fonds'dan Cenevre'ye ve sonra 1775'te, Kral XVI. Louis ve eşi Kraliçe Marie-Antoinette'e takdim edilmek üzere Paris'e götürüldü. Jaquet Droz'nun otomatları, İngiltere'den Osmanlı'ya, İspanya'dan Çin'e kadar dünyanın pek çok sarayına girdi. Droz, hareketli mekanizmayı saatlerde de kullanmaya başlamıştı. Kafesin içinde yer alan ve şarkı söyleyen kuş otomatını, şarkı söyleyen kuş mekanizmalı masa saatine dönüştürdü. (Jaquet Droz'nun bu meşhur kafesli saatlerinin örnekleri Topkapı Sarayı Saat Müzesi'nde de bulunuyor.)

Pierre Jaquet-Droz 1774'te Londra'da oğlu Henry-Louis Droz'nun yönetiminde bir atölye açmaya karar verdi. Sürekli yolculuk yapma zorunluluğu olduğu için Pierre Jaquet-Droz, Londra atölyesinin bazı görev ve sorumluluklarını Jean- Frédéric Leschot'ya devretti. Leschot'nun sorumluluklarından biri, önemli bir ticaret şirketi olan James Cox'la olan ilişkileri denetlemekti. James Cox temsilcileri Jaquet Droz markasına Uzak Doğu pazarının kapılarını açtı ve uzun yıllar onu Çin'de, Hindistan'da ve Japonya'da temsil etti. 18. yüzyılda Çin imparatoru ve imparatorluk soyluları Pierre Jaquet-Droz tarafından yapılan şaheserleri biriktiriyordu. İmparator Hongli (1711-1799), Avrupai mekanik saatlere ve otomatlara duyduğu ilgi ile tanınmaktaydı. İmparator, bu saatleri ve otomatları Avrupa'dan ithal edebilmek ve çalıştırmak için onlarca kişinin çalıştığı özel bir kurum bile açtı. Çin'e ilk otomat ihraç eden firma Jaquet Droz'ydu. Bu nedenle markanın Çin'de bugün de büyük bir itibarı vardır. 1784'te Cenevre'deki ilk saat yapım firmasını açan da yine Jaquet Droz olmuştu. Pierre Jaquet-Droz hareketli robotlarıyla, modern bilgisayarın da atası sayılacak şekilde, o zamanlar yapılması hayal bile edilemeyecek otomatlar üretmiş bir isimdi.

Pierre Jaquet-Droz

İsviçreli mucidin kurduğu marka, günümüzde onun mirasını ve hatıralarını taşımaya devam ediyor. Firma 2000'li yılların başında mali bir sıkıntıya girse de Swatch Grubu'nun satın almasının ardından yeniden eski görkemine kavuştu.

The Bird Repeater'la kuş figürlü otomatları referans alan ilk kol saatini 2012'de duyuran ve tarihi birikimini günümüz teknolojisiyle birleştiren Jaquet Droz, geçmişi, geleceğe otomatlarla birlikte taşımak istemişti. Her saat başı kadrandaki mikro mekanik kuşların yuvalarına eğilip yavrularını beslemesi bütün saatseverleri çok etkilemişti. Marka, bir sonraki adımında bu yeniliği mekanik bir mucize olarak görülen Charming Bird ile daha da ileriye taşıdı ve ödül üzerine ödül aldı. 2015'te Grand Prix d'Horlogerie'de "sıra dışı bir mekanik yenilik getirdiği" için ödül kazanan Charming Bird saatinde, safir cam içindeki minyatür kuş, dakika tekrarlayıcı devreye girdiğinde hızla çeşitli yönlerde kanat çırparak hareket ediyor ve bir mekanik kol saatinde ilk kez görüldüğü şekilde ötüyordu.

Jaquet Droz tasarım ve üretim anlayışı açısından birçok markadan farklı bir noktada bulunuyor. Marka, kurucusu Pierre-Jaquet Droz'nun 18. yüzyıldaki üretim felsefesini, 21. yüzyılda devam ettirme yolunu tercih ediyor.

Jaquet Droz'nun bu yolda yıllardır değiştirmediği bazı özellikleri var. Bu, toplamda sekiz maddede özetlenebilecek özelliklerin her biri markanın kimliğini oluşturuyor. Bir Jaquet Droz saatinde hemen göze çarpan temel özellikler şöyle sıralanabilir: Büyük saniye göstergesi, otomatlar, saat zanaatları, mine kadranlar, geleneksel kıvrımlı kasalar, mineraller, sıra dışı mekanizmalar ve limitli üretim. 8, bir Jaquet Droz saatinde yan dönmüş haliyle sonsuzluğu ifade eden bir rakamdır. Jaquet Droz, gerçek lüksün nadir olduğuna inanır ve saatlerini yalnızca 1, 8, 28 ve 88 adet üretir. Bu saatlerin ismi ise Latince bir ibareden gelir; "sınırlı sayıda" anlamına gelen "Numerus Clausus".

8 rakamı, markanın aynı zamanda en bilinen serisinin, Grande Seconde'nin kadrana yerleşmiş halidir. Roma rakamlı saat ve dakika göstergesinin altında Arap rakamlarıyla dev bir saniye göstergesi bulunur. Jaquet Droz saatlerini uzaktan tanımlayabilmemize sağlayan bu tasarım son derece şiirsel ve özgündür; geçmiş ve geleceği temsil eder. Otomatlar, Jaquet Droz'nun mikro mekanik teknolojisi sayesinde kol saatlerinde yeniden yerini almıştır.

Kuş figürlü otomatları referans alan ilk saatini 2012'de duyuran Jaquet Droz, 2015'te Charming Bird ile çıtayı daha yükseğe taşıdı.

Jaquet-Droz Ailesi, 18. yüzyılda saatlerdeki lüks dekorasyon sanatların öncüleriydi. Kuşaktan kuşağa taşınan bu yetenekler, mineli, resimli, heykelli, oymalı kadranları ortaya çıkardı. Bugün markada hâlâ Ateliers d'Art adlı bir sanat atölyesi bulunuyor ve bu atölye, markanın en kıymetli bölümü olarak görülüyor. Jaquet Droz, bu sanatları uygulayan tek saat markası değilse de bütün saatlerine uygulayan tek marka olduğunu söylenebilir.

Jaquet Droz'nun işlemeli kadranlarında birçok zanaatin yanında, belki de en çok kullanılan teknik olarak "grand feu" kullanılıyor. 18. yüzyıldan bu yana vazgeçilmeyen "grand feu (yüksek ateş)" tekniği, en zor saat sanatlarından biri olarak biliniyor. Geleneksel yöntemlere eklenen son teknolojiyle ince saat kadranları, yüksek ateşe maruz bırakılıyor, böylece kadrandaki resimler ve işlemeler yüzyıllarca dayanıklı kalabilecek hale getiriliyor. Bir kadrana "grand feu" tekniği uygulandığında artık değiştirmek mümkün olmuyor.

Markanın kasaları ve saat camları da en az kadranları kadar kendisine özgü. Bu kıvrımlı ve nerede görseniz markaya ait olduğunu anlayacağınız kasalar, usta zanaatkârların elindeki aletlerle yapılıyor ve en az seksen işlemden geçiyor. Markanın safir kristal camları ise 18. yüzyılda üretilen cep saatlerinin şeklini taşıyor.

Limitli saatler üretmek, onları nadir kılacak özelliklerle donatmayı gerektirir. Jaquet Droz markası da kuruluşundan kısa bir süre sonra otomatların yanında; dakika tekrarlayıcı, zıplayan saniye, daimi takvim gibi özelliklere sahip komplike saatleriyle tanınır hale gelmişti. Marka, bugün de komplikasyonları geliştirmeye devam ediyor. Ancak yine kendi üslubuyla: Birçok lüks saat markası, komplike saat üretiyor; ama yalnızca Jaquet Droz markası, hepsi el yapımı olan saatlerinde mekanizmaya gizli bir işaret olarak bir yonca yaprağı deseni oyuyor.

Jaquet Droz Tropical Bird Repeater

Doğada, bir kaya, bir kristal olarak yer alan mineraller, birçok sanatçı gibi sanatlarını saatler üzerinde uygulayan zanaatkârları da heyecanlandırıyor. Haliyle saat sanatlarına en çok önem veren markalardan Jaquet Droz da baştan bu yana mineralleri kullananlar arasında. Bu işlem de diğer el sanatları kadar meşakkatli: Sert kayalar ve kristaller kesiliyor; bir taş olarak bütün doğal güzelliğini yansıtmak üzere kadranlarda kullanılıyor.

Jaquet Droz Grande Seconde Skelet-One

Bu sene 280. yılını kutlayan ve 280. yılı için özel bir saat üreten (Jaquet Droz Grande Seconde Tribute) Jaquet Droz, yoluna 18. yüzyılın emek ve zekâyı yücelten tasarım anlayışı ile işinin ehli zanaatkârlarla üretilen ve her biri sanat eseri olan saatlerle devam ediyor.

Jaquet Droz Grande Seconde Moon Black Enamel