Zamanın Doğası

Yazı Özge Dinç

Bu yazı, Esquire'ın saat dergisi The Big Watch Book'un 2022 tarihli sayısından alınmış ve güncellenmiştir.

Saat dünyasından haberler ve bayıldığımız yeni saatleri konu ettiğimiz haftalık saat yayınımızı takipte kalın. Tik Tak!

Zamanın doğası nedir? Bunu galiba en iyi Japonlar biliyor. İnançları gereği doğadaki ve doğa olaylarının ardındaki kutsal ruhları gören Japonların edebiyat eserleri, resimleri (Hokusai'nin Büyük Dalga ukiyo-e'si en ünlüleri) ve filmlerinde adını doğadan almış karakterler görmek şaşırtıcı değil. En büyük haiku ustalarından Kobayaşi İssa'nın kendine seçtiği İssa ismi "çay fincanındaki köpük", büyük şair Başo'nun ismi ise "muz yaprağı" anlamına geliyor.

Grand Seiko'nun "zamanın doğası" başlığı altında ürettiği saatleri bu gelenekle birlikte düşününce önümüzde yeni ufuklar açılıyor. Merkezi, Kengo Kuma imzalı "doğanın bir parçası" niteliğindeki Şizukuişi fabrikası olan Grand Seiko'nun ustaları, her gün Iwate Dağı manzarasına bakarak saatler yapıyor ve saatlere bu doğanın yaşadığı değişimlerin ismini veriyor:

Örneğin Grand Prix d'Horlogerie'de daha önce "yılın erkek saati" ödülünü alan 2022 Red Dot tasarım yarışmasında "best of the best" seçilen Hi-Beat 36000 80 Hours Caliber 9SA5, "Şizukuişi'deki fabrikanın yakınlarındaki beyaz huş ağacı ormanlarında hissettiğimiz duygunun aynısını yaşamayı, zamanın gerçek ve ebedi doğasına hiç olmadığı kadar yakınlaşmamızı" amaçlıyor. Dört mevsime (ve mesela yazın ılık rüzgârın gölette yarattığı dalgalanmaya) adanan Elegance Koleksiyonu yanında Heritage Koleksi- yonu, Japonların dört mevsim içindeki toplam 24 mevsim evresiyle, yani sekki'lerle adlandırılıyor. Şinşu ve Şizukuişi'de üretilen mekanizmalar da Risshun olarak bilinen baharın başlangıcından Taikan olarak bilinen kışın parlak soğuğuna kadar bahar (şunbun), yaz (rikka), sonbahar (şubun), kış (taikan) adlarını alıyor. Ah bir de bu sekki'leri; sadece vakti ve 24 mevsim evresinin geçişini gösteren bir saatte görebilsek!..

Bu yıl pembe altın versiyonu tanıtılan Hana-İkada modeli, baharla birlikte açan sakura çiçeklerinin suya düşüp dans ettiği zamana adanmış. Kar, yerini artık yağmura bırakmış (usui), canlılar kış uykusundan uyanmış (keichitsu) ve doğa yenilenmiş (seimei). Japonlar bu mevsimde suda yüzen sakuralara çiçek salları, yani "hana-ikada" diyor. Saatin kadranı da sakura pembesi.
Erken yaz, yani rikka'da ise bahar yerini yaza bırakır, doğa yeşile döner ve toprak gürleşirken serinletici bir meltem esmeye başlıyor. Bu mevsimde pirinç ekiliyor (boşu), geceler en kısa halinde (geşi) ve mevsim yazın en sıcak günüyle (taişo) sona eriyor. Bu mevsimde esen yelin adı da kunpu ve yeşil kadranlı saate ismini bu meltem veriyor.

İşte şair Başo'nun sonbaharda Ay Festivali'ni kutlayan iki çiftçiye rastladığı an... Sonbahar (rişu) başlamış, sıcaklıklar düşmüş (şoşo), sabah çiyleri görülür olmuş (hakuro). Sonbahar, ilk don (soko) üzerine kış uykusuna girecek. Ay ışığının altında, cıvıl cıvıl son cırcır böceği dışında gece sessiz. Japoncada "karanlık gökyüzüne karşı parlak ay", tsuki-yo olarak adlandırılıyor ve sonbahar ekinoksunu kutlamak, gökyüzünde süzülen sonbahar bulutlarını temsil etmek için de koyu mavi Tsuki-yo modeli üretiliyor.

"Taisetsu", yani kışın karlı dönemi için de çam ağaçları altında karla kaplı doğanın güneş ışığına karşı parlayan karları kutluyor Grand Seiko. Yoğun kar yağışı (taisetsu), kar fırtınaları (şosetsu), en soğuk gün (taikan) ve yılın en kısa günü (toji) yaşanırken (yarın!) "koyu kar" anlamına gelen Miyuki modeli sahneye çıkıyor.

Büyük usta Başo, inzivada yaşadığı kulübesi yanıp üstüne bir de annesini kaybedince kabına sığmaz oldu ve ömrünün son on yılında uzun yolculuklara çıktı (bütün büyük hikayeler böyle başlar). Başo'nun bu zorlu yolda ölmesi beklenirken o, Fuji Dağı'ndan Ueno'ya ve Kyoto'ya ilerledikçe kendine geldi, doğanın ve değişen mevsimlerin tadını çıkardı; yağmurun kokuları, ayın parlaklığı ve şelalenin güzelliği aracılığıyla evrenin gizemlerini hissettiğini yazdı.

Büyük Japon şairi Başo'nun Japonya'nın kuzeyine yaptığı uzun ince yolculuğun notları

Ve döndüğünde artık "doğa şiirinin" en büyük ismiydi: "Bir yıl daha geçti/başımda gezgin gölgesi/ayağımda hasır sandaletler" (bu haiku, neden 5-7-5 heceden oluşmuyor diye kaş çatan okurlar haklılar).

Başo'nun yolu, bugün de Japonya'da turistik olarak yürüyebileceğimiz ve mevsimlerin değişimini izleyebileceğimiz bir rota (ama yıllık izinler, mevsimlerden daha kısa). Sakuranın suda dans ettiği anları, durmaksızın toplantıdan toplantıya koştuğumuz günümüzde bileğimize bakıp hatırlamak bir ihtiyaç. Peki zamanın gerçek ve ebedi doğası, saniyenin binde birini ölçmek mi, yoksa bu mu?