Bilim kurgu kelimeleri nereden geliyor?

Bilim kurgu romanları, bir kimlik kazanmaya başladığı günden bu yana hayatımıza yepyeni kavramlar da katmaya başladı. Hatta, kelimelerin nereden geldiğini bile bilmeden, hemen dilimize dolayıp kullanır olduk. Bazıları başarılı yazarlar tarafından uyduruldu, bazıları ise edebi eserlerden alınıp değişime uğrayarak dilimize yerleştirildi. biz de, işin aslını araştıralım dedik. Çok kullandığımız bu kavramların nereden geldiğini öğrenince, bilim kurguya bakış açınız değişecek, emin olabilirsiniz .

Paralel Evren

H.G. Wells’in 1923 yılında yazdığı; bilim kurguya şekil veren romanı Men Like Gods,kelimenin ilk görüldüğü eser. Günümüz kavramları arasına ‘Çoklu Evren’ olarak da giren bu terime, Wells şu cümlelerle değinmiş: “Bu teklifini açıkça kabul ediyor ve karşılaştığımız zıtlıkları da göz önünde bulundurarak; senin yaşamına paralel olan çok benzeyen, muhteşem bir evrende yaşamayı kabul ediyoruz.’’

Distopya

Bildiğiniz gibi ‘Ütopya’ kelimesi, Thomas More’un 1516’da siyaset felsefesi alanındaki çalışmalarında, Yunanca’da: ‘İyi’, ‘Değil’ ve ‘Yer’ anlamına gelen üç farklı kelimeyi birleştirmesiyle oluşturduğu bir kelime. Dolayısıyla ütopya ‘İyi yer’, distopya ise ‘Kötü yer’ anlamına gelmekte. Ayrıca distopya kavramına, John Stuart Mill’in, 1868 yılında siyaset felsefesi alanında yaptığı çalışmalarda da yer verilmiş.

Robot

‘Robot’ kelimesi, Karel Capek’in en ünlü eserlerinden biri olan; 1921 yılında yazdığı Rosumovi Univerzální Roboti oyunundan gelir. Çek dilinde ‘Zorla Çalıştırma’ anlamına gelen ‘Robota’, günümüz robot kelimesinin kökeni. Yazarın ünlü oyunundaki robotlar bugün bildiğimiz robotlardan daha farklı bir yapıda, insan modelindeydiler. Oyun İngilizce’ye çevrilirken, yazarlar tarafından farklı anlamla topluma sunulmuş ve robot kavramı günümüz halini almış. Isaac Asimov ise 1940 yılında, bilim dalı haline gelen bu konuya ‘Robot Bilimi’ adını vermiş.

Android

Albert Magnus sorulan sorulara yanıt verebilen bir kafa mekanizması yapti. Ephraim Chambers ise, 1728 yılınca Yunanca; ‘insan’ anlamına gelen ‘Andr-’ ön ekiyle; ‘benzer’ anlamına gelen ‘-oid’ son ekini birleştirip ‘Android’ sözcüğünü kullanmış ve Albert Magnus’un icat ettiği mekanizmadan bahsetmiştir. 19. yüzyıl’a kadar insan şeklindeki mekanizmalar için kullanılan kelimenin kısa hali olan ‘Droid’ kelimesinin isim hakkı ise, Lucas Film tarafından tutulmakta.

Uzaylı

‘Uzaylı’ tanıyamadığımız; bize yabancı gelen şeyleri tanımlamak için kullandığımız bir kelime. Kelimeyi bu anlamda kullanan ilk kişi Thomas Carlyle. Hayatının bir bölümünde edebiyattan uzaklaşıp, Yorkshire’da bir çiftçinin oğluna öğretmenlik yapmaya başlamış, Viktorya dönemi tarihçisi… Carlyle, arkadaşına yazdığı bir mektupta York’taki hüzünlü yaşantısından şöyle bahsetmiş: “Bu kara parçasına başka bir gezegenden gönderilmiş bir uzaylı gibiyim…” Bazı kaynaklar kelimenin Philip Barshofsky tarafından da kullanıldığını gösteriyor. 1934’de yayımlanan One Prehistoric Night adlı hikâyesinde, Marslılara ‘uzaylı’ diyerek günümüz anlamını ortaya atıyor.

Siber Uzay

‘Siber Uzay’ bilim kurgu alanından günlük dilimize hızla yerleşmiş bir terim. Kelime, ‘Siberpunk’ akımının babası William Gibson tarafından ortaya atılmış ve 1982 yılında yayınlanan Burning Chrome adlı hikâyede kullanılmış. Kelimenin anlamı ise, Gibson’un 1984 yılında yazdığı Neuromancer adlı romanında kapsamlı bir şekilde açıklanmış.

Telepati

Bilim kurgu romanlarının edebi bir türe dönüşmesiyle birlikte, ‘telepati’ kelimesi ortaya çıktı. Şair Frederic W.H. Myers 1882 yılında, ‘düşünce transferi’ anlamını gelen ‘telestezi’ ve ‘telepati’ kelimelerini ortaya attı. Paranormal olayları incelemek adına kurduğu Psişik Araştırma Derneği toplantılarda sunduğu bu kelimeler haricinde, 1890 yılında da ‘telekinezi’ kelimesinden de ilk kez bahsetmiş.

Zaman Yolculuğu

İlk defa H.G.Wells’in 1894 yılında yazdığı The Time Machine romanında kullanıldı. Yaklaşık bir 10 yıl pek kullanılmasa da daha sonra ondan daha sade anlatıma sahip olan bir kelimenin bulunamayacağı fark edilmiş.

Esquire Dergisi'nin Mayıs 2013 sayısından alınmıştır.